GRIP vzw vroeg me de uitzending van Taboe met het thema visuele beperking, aandachtig te bekijken en er een stuk over te schrijven. Als ervaringsdeskundige is het volgen van een programma met audiodescriptie voor mij niet vreemd.
Audiodescriptie (AD) is een extra commentaarstem die bij een film, tv-serie, tv-programma, of in het
theater, onder andere handelingen, plaats, tijd, kleding en kapsels, lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen beschrijft. Deze visuele beschrijving is belangrijk om het verhaal te kunnen snappen.
Taboe met audiodescriptie? Hmmm, heb ik dit bij de voorgaande afleveringen gemist?
Na een korte checkup op de site van VRT-NU, stelde ik tot mijn ontzetting vast dat ik niks had gemist maar dat er slechts één aflevering van audiodescriptie is voorzien: namelijk de uitzending over mensen die blind en slechtziend zijn.
De voorgaande en komende afleveringen, daar hoeven blinden en slechtzienden kennelijk niet naar te kijken! Dat enkel de themauitzending van een extra commentaarstem wordt voorzien, is wrang maar zo typisch. Jammer, want over het algemeen ben ik zelf erg lovend over audiodescriptie. Nu geeft het mij enkel een ongemakkelijk gevoel.
Vol spanning nestel ik me in de zetel. Mijn puberzoon van net geen zeventien komt schoorvoetend bij me zitten. Hij had meer zin in een potje gamen, maar om zijn moeder te plezieren, volgt hij het programma toch mee.
Na de begroeting van Philippe Geubels vertelt de audiodescriptiestem: ‘Philippe wijst heimelijk als een ondeugend jongetje op zijn zwarte onderbroek. Z’n lange broek hangt op zijn enkels.” Hmm, denk ik, moet dit nu echt? Vraag me af wat er in mijn puber zijn hoofd omgaat na het zien van Philippe in zwarte onderbroek.
Wellicht wil de stand-up comedian via dit beeld de kijker duidelijk maken dat niet zijn gasten, maar hijzelf het gevoel heeft in zijn hemdje/ondergoed te staan.
Tijdens de voorstelling van de logés, valt het mij op dat ook nu de vrouwen in de minderheid zijn. Na vier aflevering van Taboe staat de score op 13 mannen en 5 vrouwen. Nu ben ik zelf allesbehalve een feministe, maar een beter evenwicht van vrouwen/mannen was wel correcter geweest.
AD-Stem: “Philippe Geubels heeft een zwarte bril op om blindheid te ervaren.”
‘Mooi’ denk ik, dit begint alvast goed. Jezelf ook echt onderdompelen in de leefwereld van je tafelgenoten, knap!
Even later verraadt de audiodescriptie een leugentje van Philippe. Julius, één van de logés, vraagt aan Philippe wat er door het raam van zijn kamer te zien is. Philippe maakt hem doodleuk wijs dat het raam uitgeeft op een industrieterrein.
Het aantreden van Stéphanie vond ik geweldig, ook mijn meekijkende puberzoon vond haar de meest aangename verschijning en de positiefste persoon van het gezelschap. Dat de programmamakers er voor kozen drie generaties bij elkaar te zetten vind ik heel mooi! Want hoe men in de jaren ’50 reageerde op, en omging met een visuele beperking, verschilt wellicht met 2018? Hoewel….
De overdenkingen van Ruben over ‘wat is juist het Taboe?’ zijn zo sprekend. “Het taboe zit meer in mezelf. Hoe zie IK dat? Hoe wil ik dat mensen mij zien? Dat is het eigenlijke taboe. Het is moeilijk om jezelf te zien als iemand die een beperking heeft, zegt hij.
Wat in de uitzending vooral boven kwam drijven, en wat ik persoonlijk beaam, is dat het eerder je omgeving is die je met de beperking opzadelt. Net als Rik beleef ik het fysiek blind zijn niet als niets meer kunnen zien. Ik vind en ervaar mijn blindheid niet per se als een beperking.
Het is de maatschappij die er al te vaak een beperking van maakt en zo zelf blokkades naar eerlijke integratie optrekt. Het zijn de hardnekkige ingebakken gedachten en vooroordelen die mensen belemmeren in hun groei. Het zijn niet de “niet”-ziende ogen die mensen kansen ontnemen maar wel de hardnekkige vooroordelen omtrent visuele beperking.
De getuigenissen van Philippe’s gasten bevestigden het feit dat, naast de persoonlijkheid, vooral de vaak onderschatte, maar o zo belangrijke, sociale context en het tijdstip of de manier waarop je een visuele beperking hebt verworven, de kijk op de impact van het blind-zijn beïnvloedt.
In welk nest ben je geboren? Neemt je omgeving het helemaal van je over? Of geven de mensen je de kans om te ontdekken hoe je binnen je eigen mogelijkheden de dingen zelf kan aanpakken?
Krijg of vraag je waar nodig ondersteuning of word je helemaal aan je lot overgelaten?
Was het licht al van bij je geboorte uit, of overkwam je dit na een ongeval, ziekte, als tiener, puber, jongvolwassenen, ouderling? Hoe ver sta je zelf in het verwerkingsproces van omgaan met je ’beperking’?
Niet alle mensen met een visuele beperking ervaren hun beperking op dezelfde manier.
Dat was ook tijdens het programma duidelijk merkbaar.
Iedere persoon en elke situatie is uniek. Ieder individu zoekt, vindt en gaat zijn weg.
In de eerste plaats maakt je unieke persoonlijkheid je tot wie je bent. Ervaringen, ontmoetingen, belevenissen hebben je gekneed tot wie je nu bent. Pas later zorgt de verworven fysieke beperking ervoor dat hier en daar een iets andere aanpak nodig is.
Zelf besloot ik me niet te wentelen in pijn en verdriet. Ik wou niet alleen kijken naar verhalen van ‘lotgenoten’, maar er ook daadwerkelijk iets mee doen. Ik besloot vooral intenser te luisteren naar mijn innerlijke ik. Te durven vertrouwen op mijn buikgevoel. In te gaan op de aanbiedingen die me werden of worden aangeboden. Ik hou er van te springen, kansen te grijpen, mijn dromen na te jagen om zo mijn weg te vinden.
Door je onder te dompelen in het leven ontdek je pas echt of die zogenaamde drempel wel een drempel hoeft te zijn. Is die grens echt wel een grens? Ik blijf ervoor kiezen om een eerlijke open communicatie met de visuele wereld aan te gaan.
En vind het heerlijk om samen uit te zoeken hoe ik toch op mijn manier mijn ding kan doen en zien. Integratie is luisteren naar en leren van elkaar.
AD-stem: ‘Aan tafel in het vakantiehuis’
Je hoort duidelijk dat er een fles wordt ontkurkt.
Philippe: ‘Sacha, Wil jij de wijn uit schenken?’
Ik dacht bij mezelf, ’straks gaan ze daar nog dubbel zien.’?
AD-stem: ‘voorzichtig schenkt Sacha met de vinger in het glas.’
Even later kwam de uitspraak: ‘Dat ik ergens heimelijk hoopte dat mijn kinderen blind zouden zijn.’
Mijn puberzoon nam met een diepe zucht een andere zithouding aan: ‘Wat is dat voor een domme uitspraak.’ De verontwaardiging duidelijk hoorbaar in zijn stem. Hij is maar al te blij dat de oogaandoening van zijn moeder niet erfelijk is. Dat zijn ogen het gelukkig wel doen! Zijn blinde moeder, ik dus, heeft ontzettend veel met hem gespeeld. Hier en daar een beetje op een andere manier. Maar het lukte wel. Uitstapjes vroegen iets meer organisatie dan bij een gemiddeld gezin, dat is waar. Intussen heeft mijn puber ontdekt dat zijn leven niet erg verschilt met dat van leeftijdgenoten die geen visueel beperkte ouders hebben.
Kinderen krijgen is voor mensen met gelijk welke beperking geen evidentie. Zoals Stéphanie te kennen gaf, zijn er heel wat mensen die te kampen hebben met een erfelijkheidsprobleem. Geen enkele ouder wil zijn of haar kind met een beperking op de wereld zetten. Ik heb al heel wat emotionele drama’s gezien. Mensen die worstelen met hun kinderwens en hun erfelijkheidsprobleem. Maar daar blijft het niet bij. Toekomstige ouders met een beperking moeten vaak heel erg opboksen tegen vooroordelen en commentaren van ouders die zogenaamd zonder beperking door het leven gaan. Omgaan met het ouderschap staat los van een “beperking”, maar hangt vast aan je persoonlijkheid…
Ik begrijp wel in welke richting Sacha het gesprek wilde sturen. Alleen had hij het op een ongelukkige manier geformuleerd en probeerde hij zijn uitspraak nog te nuanceren. Ik vond het jammer dat het gesprek niet verder werd opengetrokken. Ik kan er ergens wel inkomen dat je als blinde ouder een superopvoeder voor je blinde kindje kan zijn. Je kent als geen ander de zorgen, de problemen, de bekommernissen en de beperkingen. En dat is volgens mij exact wat Sacha bedoelde. Of het als blinde ouder makkelijker zou zijn om een blind kind op te voeden dan een goedziend kind, durf ik niet beweren. Want elk kind is uniek en gaat dus op zijn of haar unieke manier door het leven. Dit staat helemaal los van het wel dan niet hebben van een visuele beperking.
In tijden van het M-decreet is het mooi dat er in Taboe geen taboe werd gemaakt van buitengewoon onderwijs. Zelf heb ik als kind mogen ervaren hoe het opvoedersteam van het Koninklijk Instituut Spermalie hier in Brugge, zelfredzaamheid en zelfstandigheid hoog in het vaandel droegen. Geduldig werd je aangeleerd hoe je een jas kon dichtritsen of hoe je netjes met mes en vork kon eten. Dat je oren en handen de taken voor een groot deel van je ogen konden overnemen.
Voor wie wel nog een beetje kon zien, deden ze veel moeite om het laatste beetje zicht zo juist mogelijk in te schatten en te leren gebruiken. Maar er werd je geen rad voor de ogen gedraaid.
Ook mij werd me weliswaar vriendelijk en respectvol, op het hart gedrukt dat mijn zicht enkel achteruit zou gaan en ik uiteindelijk blind zou worden.
Dat liefde blind is, daar heeft volgens Philippe Geubels de liefde zelf geen last van.
Ik vond het schattig hoe liefdevol hij toch een aantal liefdesavonturen van zijn weekend gasten probeerde te ontfutselen. Want ja, hoe werkt dat, een blind date zonder oogcontact?
Dat Sacha z’n vriendin een mooie stem heeft, dat zal iedereen die het programma met audiodescriptie bekijkt, zeer zeker beamen. Want, ze is toevallig of niet, de AD-stem van dienst.
AD-stem: ‘in de gerenoveerde schuur staat een discobar. Rik zet de DJ-installatie op.’
Er is gestommel hoorbaar.
AD-stem: ‘Hij stoot een statief om. Hij zoekt zijn weg om een statief te installeren voor een extra geluidsbox.’
Dankzij Rik wordt er nog even stilgestaan bij blindismen. Iets waar hij een gloeiende hekel aan heeft. En ik begrijp hem. Enkel bij zijn vraag ‘doe normaal’, vraag ik me af, wat is dat dan? Normaal doen?
Ook de onthulling van Julius over hoe hij nog vaak met beelden droomt, is voor mezelf heel erg herkenbaar.
En dat Stéphanie haar vriend naar de make-uples stuurde, vind ik geweldig! Ze bracht wellicht heel wat visueel beperkte lotgenoten op ideeën… Fijn dat ze zo open en eerlijk vertelt hoe haar omgeving haar ondersteunt in het fysiek mooi zijn.
Ook haar pijnlijke ervaring rond kansen op de arbeidsmarkt zijn voor velen van ons zo herkenbaar. Jaloerse opmerkingen als ’je kreeg die jobaanbieding wellicht omdat je gehandicapt bent en dit goed is voor het imago van het bedrijf.’ Geven een deuk aan je zelfvertrouwen. Maar het tegenovergestelde gebeurt helaas veel meer. Dat mensen je competenties wel zien maar je geen kans geven er iets mee te doen.
Of zoals Philippe het zegt: niet kunnen zien, is minder erg dan niet willen zien..
Ook de reacties recht te hebben op een uitkering en waarom dan al die moeite te doen om werk te vinden’ worden onsmakelijk veel om onze oren geslingerd.
AD-stem: ‘zes maanden later, december in het NT-Gent.’
De show met het thema visuele beperking herbergde een aantal geslaagde grappen.
Niet alle moppen kregen mij aan het lachen. Hier en daar liet er zelfs één me de wenkbrauwen fronzen. Humor, ja kan relativerend en helend werken. Filip Geubels is geweldig en doet zijn best met zijn humor bruggen te slaan.
Hij koppelt mooie, pakkende reportages aan leuke, niet-kwetsende humor.
De angst om een misstap te begaan in het breken van taboe’s vind ik wel erg voelbaar.
Hij balanceert naar mijn gevoel iets te fel op de koord van “te lief” zijn.
Maar ook deze thema uitzending krijgt van mij, alvast wat respectvolle en eerlijke beeldvorming betreft, een mooi rapport.
Dat dit het toonbeeld is van inclusieve televisie, daar ben ik het minder mee eens. Ik zie dit eerder als een aanzet tot.
Reactie van Panenka, Opiniestuk over het programma Taboe
Dag Monique,
Erg bedankt voor je bericht en je uitgebreide opiniestuk. Na je hele stuk te lezen, ben ik blij dat er is gebeurd wat we enigszins hadden gehoopt: dat we in ons programma een aantal mensen met een aantal meningen hebben verzameld die niet per se representatief zijn, maar op zijn minst toch een aantal verschillende visies met mekaar confronteren die leven bij mensen met een visuele beperking. Fijn dat je een heleboel zaken herkent, en interessant dat je het oneens bent met een aantal andere standpunten. We hadden op voorhand gehoopt dat ons programma gesprekken en interessante meningsverschillen zou veroorzaken bij de kijkers. Fijn dat je de tijd hebt genomen om jouw mening over ons programma te formuleren.
Wat je opmerking over audiodescriptie betreft: wij waren als productiehuis zelf vragende partij om alle afleveringen van audiodescriptie te voorzien, maar om verschillende redenen kan VRT die ondersteuning niet voor alle afleveringen voorzien. VRT heeft zich aan bepaalde regels en vooropgestelde richtlijnen te houden, waarbij als belangrijkste argument geldt dat ze omwille van budgettaire beperkingen vooral op fictie willen inzetten om audiodescriptie te voorzien. Ik hoop met je mee dat in de toekomst steeds meer programma’s van audiodescriptie zullen worden voorzien.
Hopelijk heb ik hiermee een aantal zaken beantwoord die je in je stuk hebt opgemerkt.
Warme groet — Monique